Inspirerende vorm van Borging: Formele samenwerking met natuurorganisaties
Het Register biedt een overzicht van inspirerende voorbeelden van borging van immaterieel erfgoed. Dit inspirerende voorbeeld is de formele samenwerking van de traditionele bevloeiing van grasland met natuurorganisaties.
Bevloeien van grasland is een landbouwtechniek, waarbij graslanden kunstmatig door stromend water bemest worden met kalk en mineralen uit rivieren, beken en bronnen. Met behulp van de kleinste hoogteverschillen en een ingenieus systeem van sloten en sluizen vloeit het water over de weiden, waardoor een rijk graslandschap ontstaat. Het doel is de grasgroei te stimuleren om uiteindelijk zoveel mogelijk kwalitatief goed gras/hooi te kunnen oogsten.
De hier beschreven methodiek kan als voorbeeld dienen voor immaterieel erfgoed dat zich (deels) bevindt of afspeelt in natuurgebieden of om en andere reden samenwerking nastreeft met terrein beherende organisaties. Denk aan schapen hoeden, heggenvlechten, mei-den halen en dergelijke.
De Traditionele bevloeiing van grasland is in 2021 bijgeschreven in de Inventaris. In 2022 wordt er een multinationale voordracht van Traditional irrigation ingediend voor de Representatieve Lijst van UNESCO. Hierbij werkt Nederland samen met Oostenrijk (coördinator), Zwitserland, Italië, België, Duitsland en Luxemburg.
Stappenplan van bevloeien van grasland voor samenwerking met natuurorganisaties.
Directeur van landgoed het Lankheet en graslandbevloeier Eric Brinckmann vertelt hoe de samenwerking tot stand kwam.
Methodiek samenwerken met natuurorganisaties
Methodiek samenwerken Stap 1 – Probleem signaleren
Een aantal vormen van immaterieel erfgoed heeft te maken met of spelen zich af in de buitenlucht en soms midden in de natuur. Denk daarbij aan het bouwen van vreugdevuren, heggenvlechten, de mei-den halen, maar ook de slipjacht of het op traditionele wijze bevloeien van grasland.
Deze kant van het erfgoed, de locatie, heeft een aantal consequenties: je maakt vaak gebruik van terreinen die beheerd worden door of eigendom zijn van anderen, particulieren of organisaties. Dit betekent dat je toestemming moet vragen en rekening moet houden met de eisen van de beheerders en met de natuur, die kwetsbaar is in een klein, volgebouwd land als Nederland.
Als je merkt dat er een probleem is bij de beoefening van je immaterieel erfgoed, probeer dan met een paar andere mensen te bepalen hoe dat komt.
- Is het een probleem dat altijd al bestond of is het een probleem dat is ontstaan omdat het immaterieel erfgoed of de maatschappij aan het veranderen is?
- Wat is precies de oorzaak en wat is het gevolg van het probleem voor het immaterieel erfgoed?
- Kan je het zelf oplossen met het bestuur of de gemeenschap? Heb je hulp of medewerking van anderen nodig?
- Zo ja, bij wie of welke (externe) instantie kun je het beste aankloppen?
Vaak kom je bij het bepalen van de externe organisatie uit bij een of meer natuurbeschermings- of andere terrein beherende organisaties. Soms is er een andere reden om samen te werken, zoals het gezamenlijk naar buiten treden.
Methodiek samenwerken Stap 2 – Samenwerking initiëren
Als je bepaald hebt, dat er hulp of medewerking nodig is van een natuurbeschermingsorganisatie, bepaal dan vervolgens de hulpvraag. Wat heb je precies van ze nodig? Zoek informatie over de betreffende organisatie en kijk of jouw behoefte aan kan sluiten bij die van hen. Bereid je goed voor.
Het leggen van contact met een externe organisatie gaat gemakkelijker als dit gedaan wordt door iemand die daar al de juiste mensen kent of eerder met ze te maken heeft gehad. Kijk of dit het geval is binnen je bestuur of doe anders een oproep aan je deelnemers.
Voor jullie erfgoed is het ook belangrijk dat die plek in de buitenlucht blijft bestaan en niet vervuild of vernield wordt. In het geval van een vreugdevuur wil je geen brand veroorzaken, want dat betekent het einde van jouw immaterieel erfgoed. In het geval je iets nodig hebt uit de natuur wil je niet de natuur leeghalen of kapot maken. Bekijk ook van tevoren wat jij hun te bieden hebt, waarom het voor hen interessant is om met jou samen te werken.
Methodiek samenwerken Stap 3 – Overeenkomsten ontdekken
Streef zoveel mogelijk naar een respectvolle en gelijkwaardige gesprekssituatie, zodra het eerste contact is gelegd. Leg de kern van je erfgoed, de situatie waarin dat zich nu bevindt en het probleem uit aan de andere partij. Bespreek ook de mogelijke oplossing en bied een wederdienst aan.
Het meedenken en aanbieden van hulp als ruilmiddel vergemakkelijkt het komen tot een gezamenlijke oplossing. De meeste organisaties kunnen best wat hulp gebruiken in deze tijden van bezuiniging. Zo’n uitgestoken hand versnelt de toenadering en biedt een mooie win-win situatie.
Zodra het gemeenschappelijke streven of doel is geformuleerd, bespreek dan goed de taakverdeling: wie doet wat en wanneer? De samenwerking kan variëren van mondelinge toestemming om hout te halen op afgesproken percelen tot een officiële samenwerking in de vorm van een stichting.
Methodiek samenwerken Stap 4 – Borging van de afspraken
Zorg dat de taakverdeling goed bekend is bij alle deelnemende partijen. Zo wordt het breed gedragen en is de uitvoering makkelijker. Maar het is ook belangrijk om de continuïteit te garanderen. Wijs een vast persoon aan binnen de gemeenschap die zorgt voor de contacten en de overlegmomenten in de gaten houdt.
Het op papier zetten van een samenwerking kan behulpzaam zijn zoals het oprichten van een stichting of andere vorm van formele samenwerking. Houd alle documenten die belangrijk zijn op één plek, bij voorkeur bij degene die contactpersoon is. Zorg ook voor een goede overdracht als deze persoon ermee stopt.
Draag de samenwerking ook uit. Het is voor beide partijen een manier om je op een andere manier te profileren naar buiten toe.
Methodiek samenwerken Stap 5 – Respect voor de natuur
Het is belangrijk dat de samenwerking en de consequenties bekend zijn binnen je gemeenschap. Maak het goed duidelijk en geef ook de redenen aan. Leg uit dat men zich op een bepaalde manier moet gedragen in een natuurgebied. Leg ook uit dat het negatieve gevolgen heeft voor het immaterieel erfgoed als mensen dat niet doen. Laat het vervolgens zien: geef het goede voorbeeld en zorg voor toezicht.
Mocht het een keer misgaan, ga in gesprek met de persoon die te ver is gegaan. Kijk wat de oorzaak was en leg uit waarom dit niet kan. Ga ook meteen in gesprek met de natuurbeschermingsorganisatie, maak bijvoorbeeld gebruik van een appgroep voor korte en snelle communicatielijnen. Wees er zo open mogelijk over en praat het uit. Bepaal indien nodig, extra voorwaarden, zoals kleinere groepjes of meer toezicht. Deel dit ook binnen de gemeenschap.
Zorg ervoor dat de meer ervaren beoefenaars van je erfgoed weten hoe het hoort en dit overdragen op de nieuwere beoefenaars. Probeer dit in een zo ontspannen mogelijke sfeer te doen, zodat uitwassen voorkomen worden.
Een goede samenwerking van alle partijen zorgt ervoor dat jouw immaterieel erfgoed kan blijven bestaan.