Aruba
Van 11 mei t/m 16 mei zijn we op kennismaking geweest bij het beleidsveld van immaterieel cultureel erfgoed op Aruba. Daar hebben we samen met de medewerkers van de UNESCO Commissie Aruba en UNOCA kennis uitgewisseld. Ook is gezamenlijk het culturele veld van Aruba verkend.
Op 11 mei landden we op de luchthaven van Aruba, waar Ruby Eckmeijer (UNESCO Commissie Aruba) en Ray-Anne Hernandez (directeur UNOCA) ons hartelijk ontvingen. Na een korte stop in het hotel hebben we samen met Ruby gedineerd en het programma voor de komende dagen doorgesproken.
We bezochten Museo Arqueologico Nacional Arubano, waar we kennisnamen van de geschiedenis Aruba: van de aankomst van de allereerste Indianen tot nu, aan de hand van archeologische vondsten.
Moederdag, Dia di Mama, is een belangrijke dag op Aruba en de andere Caribische eilanden. KIEN, UNESCO en UNOCA werden spontaan uitgenodigd om het te vieren samen met de medewerkers van Museo Arqueologico Nacional Arubano. Er was (traditioneel) eten en een gedicht over moeders dat speciaal geschreven en ingesproken was voor deze gelegenheid.
Vervolgens brachten we een bezoek aan Museo Cas Tan Tin, een traditioneel Arubaans ‘Cunucu huis’. We kregen een bezielde rondleiding van Norine Werleman en haar zoon Slade, en daarmee een echt kijkje in het alledaagse leven op Aruba in de twintigste eeuw. Bezoekers kunnen in traditionele Arubaanse kledij op de foto. Kelly heeft hier een trouwkostuum aan en Saskia de zondagse dracht.
Stichting Rancho zet zich in de wijk Rancho in Oranjestad in voor immaterieel erfgoed en tradities verbonden met de zee. Clifford Rosa en vrijwilligers zetten zich in voor onder meer de borging van het maken van en varen met miniatuurboten en het maken van traditionele en moderne vliegers.
Onze gastvrouwen deze dagen waren Ruby Eckmeyer en Maruskha Tromp van de Nationale UNESCO Commissie Aruba en Ray-anne Hernandez en Josephine Pieters van UNOCA. Ze hebben ons ondergedompeld in de Arubaanse cultuur en erfgoedsector.
De Minister van Financiën en Cultuur Xiomara Maduro werd het magazine TIEN aan over 10 jaar implementatie van het Unesco Verdrag inzake de bescherming van immaterieel cultureel erfgoed in Nederland aangeboden en een set handgeschept papier, gemaakt door Papierschepper Ewald Weijers.
Met minister Xiomara Maduro hadden we een kennismakingsgesprek over de waarde van immaterieel erfgoed en de kansen die het biedt, ook voor verdere samenwerking binnen het Koninkrijk op gebied van immaterieel erfgoed. Tot slot werd de nieuwe website voor immaterieel erfgoed in Aruba gepresenteerd.
Op zondag 14 mei brachten we met Ruby een bezoek aan de wijk San Nicolas, waar we het Industriemuseum bezochten. Dit museum is gevestigd in een voormalige watertoren. De conservator leidde ons rond. We kwamen meer te weten over de ontwikkeling van de Arubaanse economie, die afgelopen eeuwen steeds opnieuw een zwaartepunt vond: van goud naar aloë vera, van fosfaat naar aardolie en uiteindelijk uitkomend op toerisme vandaag de dag. Wat vooral in de presentatie naar voren wordt gebracht is het effect dat deze industrieën had op de bewoners van San Nicola en Aruba.
Het verdere van de middag hebben we besteed aan het bekijken van de prachtige muurschilderingen die San Nicola typeren. Daarnaast bezochten we het Community Museum.
Curaçao
Op 16 mei spraken we op Curaçao met Dimitri Cloose, directeur van NAAM en Phillipson Rifaela en Richenel Ansano van de Nationale UNESCO Commissie (NatCom) Curaçao. NAAM is net als KIEN een bij het 2003 UNESCO Verdrag geaccrediteerde ngo. Ze vertelden over het inventariseren van immaterieel erfgoed op Curaçao, een taak die NAAM heeft voor Curaçao en KIEN voor Nederland. De Inventaris Immaterieel Erfgoed van Curaçao werd door de NatCom uitgebreid naar ca. 40-60 vormen van immaterieel erfgoed. Later die dag bezochten we Museum Curacao.
Bonaire
Woensdag 17 mei vlogen we van Curaçao door naar Bonaire, samen met Liliane de Geus, trekker van de Unesco Werkgroep Bonaire (UWB). Liliane was gedurende deze dagen onze gastvrouw en gaf ons een onderdompeling in de Bonairiaanse cultuur. Ook maakte zij voor ons diverse afspraken met belangrijke stakeholders op het gebied van immaterieel erfgoed.
In het kader van Internationale Museumdag was er in Terramar Museum een bijeenkomst met presentaties voor een breed publiek. Jude Finies, directeur van Terramar, heette iedereen welkom, waarna Liliane de Geus vertelde over het werk van de Unesco werkgroep Bonaire, waar zij trekker van is. Ze lichtte de website uit die het immaterieel erfgoed op Bonaire zichtbaar maakt en deelde de plannen die ze ermee heeft. Wij gaven vervolgens een presentatie over de kansen die immaterieel erfgoed biedt voor musea, met een aantal voorbeelden uit het Nederlands Openluchtmuseum, waarvan KIEN onderdeel uitmaakt. Seed Lourens van de Nature Cooking School Bonaire gaf ook een presentatie.
Met Liliane brachten we op vrijdag 19 mei een bezoek aan het ministerie van OCW, Rijksdienst Caribisch Nederland. We spraken met Elisabeth Veldbloem onder meer over het ondersteunen van erfgoedgemeenschappen op het eiland, het zichtbaar maken van immaterieel erfgoed door middel van educatie en hoe de samenwerking op dit gebied verder versterkt kan worden tussen Nederland en Bonaire. In dit kader kwamen ook handvatten die het FARO verdrag kan bieden voorbij. Afgesproken is om op de hoogte te blijven van elkaars activiteiten en de ontwikkelingen waar zowel KIEN als OCW-RCN in de toekomst mee te maken krijgen.
Ook bezochten we Mangasina di Rei, een openluchtmuseum bij Rincon over Bonairiaanse cultuur. Izaïn Mercera gaf een bevlogen rondleiding.
Naast een vaste presentatie worden hier veel workshops georganiseerd rondom het immaterieel erfgoed op Bonaire. De intentie is om ambachten, tradities, specifieke recepten, muziekinstrumenten met meerdere generaties tegelijk te beoefenen, waarbij jong van oud leert. Elke laatste zaterdag van de maand organiseert Mangazina di Rei het cultureel-educatieve evenement ‘Nos Zjilea’ (vrij vertaald als ‘in mijn sas’). Op Nos Zjilea kunnen lokale bewoners, jong en oud, en toeristen elkaar ontmoeten en genieten van de Bonaireaanse cultuur. Elke maand staat er een ander thema centraal, zoals muziek, dans of eetcultuur. Ook zijn er veel educatieve programma’s voor kinderen. Izaïn leerde ons hoe je een cactus veilig optilt als je een cactusheg wilt aanleggen.
Zaterdag 20 mei bezocht Liliane met ons het Washington Slagbaai National Park. Bij de ingang van het park staat een okergeel pakhuis dat dienst doet als bezoekerscentrum. Daar was informatie over de algemene geschiedenis van Bonaire, de ontwikkelingsgeschiedenis van de voormalige plantages tot het huidige nationale park, het leven en werken op de plantages, flora en fauna en de geologie en archeologie van het Bonaire. Het dagelijks beheer van het park valt onder de Stichting Nationale Parken Bonaire (STINAPA Bonaire). STINAPA heeft onder andere als doel om het park in zijn oorspronkelijke staat terug te brengen. Hiertoe worden allerlei initiatieven ontplooid waaronder het herbeplanten van duizenden inheemse boomsoorten in het park.
Die avond was er een bijeenkomst voor musea, georganiseerd door en bij SKAL (museum Bonaire). Hier troffen we diverse bekenden van musea en instellingen die we eerder die week bezocht hadden en kregen we een rondleiding van hoofd SKAL Felix Thomas.
De musea op Bonaire hebben zich onlangs verenigd en voor hen was het een belangrijke bijeenkomst.
We maakten van de gelegenheid gebruik om bij te praten met diverse mensen, waaronder Timoteo Silberie van SKAL. Ook maakten we kennis met de gedeputeerde van Cultuur, James Kroon.
De aanwezige musea gaven een korte presentatie. Tijdens de presentatie van de Unesco Werkgroep Bonaire gaf Liliane ons de kans om KIEN kort voor te stellen. De avond werd omlijst door muziek (onder meer de Kahà di órgel) en lokale lekkernijen.
Die avond spraken we tevens met Emma Louise Pratt van FuHiKuBo, net als KIEN een bij het UNESCO verdrag geaccrediteerde NGO. FuHiKuBo bezit een enorme collectie beeldmateriaal en andere documentatie over volkscultuur en immaterieel erfgoed van Bonaire en voorziet alle musea en instellingen op Bonaire (en de andere eilanden) van input. KIEN wil graag nauwer samenwerken met FuHiKuBo en de rijkdom die deze organisatie beheert meer voor het voetlicht brengen.
Op zondag 21 mei liepen we mee in een historische wandeling in Kralendijk, georganiseerd door Bòi Antoin. Hij stond met ons stil bij de historische en hedendaagse functies van diverse (monumentale) gebouwen in Kralendijk en reflecteerde op de betekenis van specifieke locaties, standbeelden, plaquettes etc. Het was een inspirerende namiddag die ons veel inzicht gaf in de gelaagdheid van het Kralendijkse erfgoed.
Op maandag 22 mei, de laatste dag van het werkbezoek, nam Liliane ons mee naar de Slavenhuisjes en de zoutpannen in het zuiden van Bonaire. Daar wordt vandaag de dag nog altijd heel veel zout gewonnen. Vroeger werden daar honderden Afrikaanse tot slaaf gemaakten voor ingezet, die de zoutpannen moesten leegschrapen onder extreem zware omstandigheden.
Die middag spraken Liliane en wij met de gezaghebber van Bonaire Reynolds ‘Nolly’ Oleana. Ook hier werd de goede samenwerking tussen KIEN en de Unesco werkgroep Bonaire benadrukt en ook de kansen die immaterieel erfgoed biedt voor het eiland. Zo werd nogmaals onderstreept dat immaterieel erfgoed betekenisvol is niet alleen op toeristisch vlak, maar juist ook op sociaal maatschappelijk vlak. Daarnaast geven tradities, rituelen en ambachten bij uitstek invulling aan de identiteit van Bonaire. Zo verwees de heer Oleana naar de gebruiken in en rondom de kunuku’s/knoeks (plattelandhuizen op Bonaire) die voor hem en vele andere Bonairianen betekenisvol zijn. Tenslotte bespraken we ons voornemen voor verdere samenwerking, onder meer tussen de ngo’s die zich bezighouden met immaterieel erfgoed binnen het Koninkrijk.
Voordat er afscheid werd genomen overhandigden we het magazine TIEN over 10 jaar implementatie van het Unesco Verdrag inzake de bescherming van immaterieel cultureel erfgoed in Nederland en een set handgeschept papier, gemaakt door Papierschepper Ewald Weijers, aan de gezaghebber.
Saskia van Oostveen en Kelly Warnaar-Boender