De Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland bevat immaterieel erfgoed waarvan de erfgoedgemeenschap, groep of individu een borgingsplan heeft geschreven om het erfgoed toekomst te geven. Dat plan is getoetst door een onafhankelijke Toetsingscommissie. De erfgoedzorg wordt elke drie jaar geëvalueerd.

Beschrijving

De paasgebruiken in Denekamp bestaan uit een aantal onderdelen en vinden plaats onder aanvoering van Judas en Iskariot. Dit zijn twee jonge mannen die de eer hebben voorop te gaan in de traditie. Deze taak rouleert, waarbij de Iskarot de nieuweling van het stel is en de Judas de Iskarot van het jaar ervoor. Het eerste onderdeel is het eier gadder'n op palmzondag. Hiervoor verzamelt de Denekamper jeugd zich bij de Sint-Nicolaaskerk. Onder aanvoering van Judas & Iskariot start klokslag 13:00 uur een rondgang door het dorp. Al zingend wordt bij de voordeuren aangebeld met het verzoek: Eier, eier, geld is ôk goat!’ Hierbij worden eieren en geld verzameld waarmee de onkosten van de paasgebruiken worden gedekt. Het mannelijke deel van de bevolking verzamelt zich vervolgens op paaszaterdag bij de Sint-Nicolaaskerk om het paashout halen. Onder aanvoering van Judas & Iskariot wordt er naar het bos getogen om hout te halen. Met dit hout wordt op de paasweide het paasvuur opgebouwd. Op paaszondag verzamelen 'de Kul buurt' en 'de bewoners van Brink' zich bij de Sint-Nicolaaskerk. Symbolisch betekent dit de hele bevolking van Denekamp. Bij de kerk staan Judas &Iskariot gereed, die klokslag 13:00 op weg gaan naar Landgoed 't Singraven. Bij het kasteel wordt een paasstaak gevraagd. Van de kasteelheer krijgt de bevolking in het bos de keuze uit drie bomen. De gekozen boom wordt omgehakt en door 'menselijke kettingen' via de kerk naar de paasweide getrokken. Op de paasweide wordt een houten ton (met stalen ringen) met een ketting aan de paasstaak bevestigd. Hierna wordt hij met behulp van 6 houten ladders en vereende krachten, naast het paasvuur, rechtop gezet. Als de paasstaak rechtop staat, wordt hij gefixeerd met de ladders. Afwisselend beklimmen Judas & Iskariot daarna de hoogste ladder om de menigte toe te spreken. Zij stellen zich hierbij voor, waarop de menigte kritisch reageert. Judas verkoopt daarna de paasstaak en de ringen (die overblijven na het verbranden van de ton) aan de hoogste bieder in de menigte. Hij nodigt tot slot alle toehoorders uit om 's avonds aanwezig te zijn bij het ontsteken van de ton en het paasvuur. s Avonds om 20:00 uur wordt de paasstaak opnieuw door Judas & Iskariot beklommen; zij ontsteken dan de ton en het paasvuur. Tijdens het branden van de ton en het paasvuur wordt onder het zingen van de Denekamper paasliederen rond het vuur getrokken. Als de ton uitgebrand is, wordt de staak handmatig plat gelegd. Als daarna ook het paasvuur dooft, komt de paastraditie voor het betreffende jaar ten einde.

Beoefenaars en betrokkenen

In Denekamp is geen overkoepelend organiserend comité maar een informele gemeenschap die jaarlijks de paasgebruiken organiseert. Aan de paasgebruiken in Denekamp wordt deelgenomen door geboren, getogen en voormalige Denekampers. Er zijn verschillende families die met de traditie verweven zijn, al dan niet met een jaarlijks terugkerende symbolische taak of opdracht. De Judas & Iskariot worden jaarlijks gekozen, waarbij de Judas altijd de Iskarot van het jaar ervoor is. In verband met de paasstaak is de beheerder van het 't Singraven bij de traditie betrokken, evenals de gemeente die de politie, brandweer en openbare werken faciliteert en de eigenaar van de paasweide is. Verder zijn ook de VVV, parochie, toeristen en uiteraard de toeschouwers bij de traditie betrokken.

Geschiedenis en ontwikkeling

De oorsprong van de paasgebruiken is, voor zover bekend, niet achterhaald. Wel blijkt uit een krantenartikel dat de paasgebruiken onder leiding van Judas & Iskariot reeds in 1894 plaatsvonden. Uit overlevering wordt verteld dat de Denekampers elk jaar recht hebben op een gratis paasstaak van 't Singraven, mits deze dan ook elk jaar wordt opgehaald. Op het moment dat er een jaar zou worden overgeslagen, zou dit jaarlijkse recht komen te vervallen. In de praktijk is deze regel echter niet gehandhaafd. Voor zover bekend hebben de paastradities namelijk twee keer, door externe omstandigheden, geen doorgang hebben kunnen vinden. In 1945 omdat in dit jaar Denekamp op eerste paasdag door de Amerikanen werd bevrijd en in 2001 door de gekke-koeienziekte (BSE).

Voor de tweede wereldoorlog waren Judas & Iskariot gekleed in colberts met een smalle stropdas. Na de oorlog ontstond een trend dat zij gekleed gingen in een spijkerbroek met een groen stoffen legerjack. De platte wagens waarmee het hout werd gehaald, werden vroeger voortgetrokken door paarden. Deze zijn inmiddels vervangen door trekkers. Door de toenemende belangstelling is de locatie van het paasvuur op de paasbult in de loop der jaren te krap geworden. Daarnaast bracht het paasvuur, mede omdat de paasbult in een bos ligt en er een aantal woningen met rieten dak rondom heen staan, een steeds groter brandgevaar met zich mee. Daarom is het verplaatst naar het grasveld naast de recreatieplas 'het Goor'.

De herkomst van het paashout varieert per jaar. Vanwege toenemende milieu- en natuurbelangen wordt het vinden van locaties waar dennenhout kan worden gekapt en gehaald steeds lastiger. Daarom varieert de houthaallocatie jaarlijks in en rond de gemeente Dinkelland. De traditie wordt overwegend uitgevoerd door het mannelijke deel van de bevolking. De dames zitten voornamelijk in de ondersteunende rol richting ‘hun mannen’, al neemt de actieve betrokkenheid langzaam toe.

Borgingsacties

2022-2024

  • Doorgeven van traditie gaat vanzelf, geen actie nodig.
  • Doorgaan met online foto album.
  • Het informele overleg met gemeente, brandweer, politie en coördinator openbare werken wordt voortgezet.
  • We houden samen met de deelnemers de veiligheid in de gaten.
  • Regelen van een veiligheidsplan nodig zijn, indien nodig.
  • Niet te veel publiciteit geven. Doel is een kleinschalig feest, een gezellig en klein paasvuur blijven voor de eigen gemeenschap.
  • Doorgeven van de traditie door de ouders die de jongeren erbij betrekken. Tot nog toe gaat dat goed.
  • Alert blijven op mogelijke klachten over fijnstof.

2018-2021

  • Online fotoalbum bijhouden om de herinnering aan het immaterieel erfgoed levend te houden.
  • Het aanplanten van nieuwe bomen op Landgoed Singraven.
  • Het handhaven van de bijeenkomst van dorpelingen met onder meer de verantwoordelijke wethouder, brandweer, politie en de coördinator openbare werken over de vergunning, veiligheid en milieu, enkele weken voor de paasdagen.
  • Het beperken van overlast door het voorkomen van overmatige rookvorming door alleen schoon en droog hout te gebruiken. Daarnaast in gesprek blijven met omwonenden.
  • Controle door de brandweer tijdens de opbouw van de bult en het branden.
  • Regelen van een overleg voor tractorrchauffeurs die hout aanvoeren: samen de risico's benoemen en maatregelen instellen om die risico's te beperken. Bijvoorbeeld door het inzetten van verkeersregelaars, goede communicatie over de route en politiebegeleiding, eventuele (bijna-)incidenten evalueren en bespreken.
  • Organiseren overleg 'boomklimmen': toezien dat de klimmers geoefend zijn, gecontroleerd te werk gaan, voorkomen dat klimmers door adrenaline onverantwoordelijke acties uithalen.

Contact

Paasgebruiken Denekamp
Ootmarsumsestraat 2a
7591 EP
DENEKAMP
Overijssel