De plek van paarse pracht en wandelende bollen wol, dat is waar Jet Bakels en ik (Anouck Fietje) ons midden oktober voor veldwerk bevonden. Genietend van het Drentse landschap deden we hier onderzoek naar de rol van schaapsherders op het behoud van het heidelandschap. Tijdens ons bezoek spraken wij drie schaapsherders: Michiel Poelenije (Schaapskudde Ruinen), Anja Prent en Johan Coelingh van (Schaapskooi Achter 't Zaand) en Albert Kerssies (Voorzitter van de Stichting het Drentse Heideschaap). Zij vertelden ons meer over het herdersbestaan en het belang van de herders voor het Drentse cultuurlandschap, biodiversiteit, landbouw en vermaak.
Eeuwenlang hebben gescheperde schaapskuddes - schaapskuddes gehoed door een herder met honden - een belangrijke rol in de Nederlandse samenleving gespeeld. De schaapsherders hielden hun broek op dankzij de verkoop van schapenwol en –vlees, zelfgebreide sokken, maar ook het zwarte goud: de schapenmest. Mede door de komst van kunstmest, echter, verloor de schapenmest zijn noodzaak. Als gevolg hiervan werden de schapen en herders dus ook minder belangrijk. De hoeveelheid gescheperde schaapskuddes nam af en daarmee verdween er een groot deel van het Drentse heidelandschap.
De laatste jaren is er een toegenomen belangstelling in de gescheperde schaapskuddes. Deze hernieuwde interesse heeft verschillende redenen, waaronder de waarde van de schapenmest voor duurzame landbouw, en de cruciale rol van gescheperde schaapskuddes in het behoud van het heidelandschap. De herintroductie van schapenmest op de lokale Drentse graanakkers draagt bij aan de kringlooplandbouw en natuurinclusieve landbouw en is hierdoor duurzamer. Bovendien speelt de gescheperde schaapskudde een cruciale rol in het behoud van het heidelandschap.
Om het heidelandschap in stand te houden, werkt de schaapsherder als een soort landschapsarchitect. Als landschapsarchitect dient de schaapsherder over een aantal kwaliteiten te beschikken, zoals de kennis, kunde en passie voor het vak. Met deze kwaliteiten stuurt de herder de kudde schapen, met behulp van de herdershond, aan. De schaapsherder herkent de minder gewenste plantensoorten, zoals het pijpenstrootje, en laat deze weggrazen door de schapen. Tegelijkertijd waakt de herder ervoor dat (zeldzame) planten die een belangrijke rol spelen in het ecosysteem van de heide, zoals de klokjesgentiaan, blijven bestaan. De klokjesgentiaan is namelijk belangrijk voor het ecosysteem van het heidelandschap. Het plantje werkt samen met een zeldzame vlindersoort; het gentiaanblauwtje. Deze vlinder werkt op zijn beurt weer samen met de mier, die de gentiaaneitjes meeneemt naar zijn nest, waar de eieren verblijven tot het moment van ontpopping. Leren, observeren en handelen zijn met elkaar verbonden. Al meanderend door het landschap zorgen de herder, schapen en honden samen voor het behoud van elkaar.
Kortom, de schapen, hond en herder werken samen om de paarse heidebiotoop, biodiversiteit, en lokale natuurinclusieve kringlooplandbouw te behouden en te verbeteren. Binnen deze samenwerking heeft de herder een belangrijke hoedende en verbindende rol die veel (traditionele) kennis, kunde en passie van hem of haar vraagt. Gezien het belang van de herder, brengen wij dit immateriële erfgoed van de herder in kaart. En hoe leren wij wetenschappers dit nou beter dan door mee te lopen in de praktijk? Gelukkig voor ons is één dag niet voldoende om genoeg geleerd te hebben. Een dagje terug naar de Drentse hei zal daarom snel weer gepland worden.
