De Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland bevat immaterieel erfgoed waarvan de erfgoedgemeenschap, groep of individu een borgingsplan heeft geschreven om het erfgoed toekomst te geven. Dat plan is getoetst door een onafhankelijke Toetsingscommissie. De erfgoedzorg wordt elke drie jaar geëvalueerd.

Beschrijving

Indisch koken is het bereiden van gerechten met vlees (bijvoorbeeld rendang), vis (ikan pedis), tahoe (tahoe ketjap), ei (sambal goreng telor), groente (sambal goreng boontjes) en fruit (roedjak). Als meer dan twintig van deze gerechten worden gecombineerd met rijst of bami en bij bijzondere gelegenheden worden geserveerd, heet dit een rijsttafel. De Indische gemeenschap kookt vrijwel dagelijks Indisch. Een eenvoudige Indische rijstmaaltijd van twee tot vier gerechten wordt vaker gekookt en opgediend dan een uitgebreide Indische rijsttafel.

Tegenwoordig kunnen gasten voor een Indische maaltijd of rijsttafel bij particulieren thuis aanschuiven of in een Indische gelegenheid, bij een bruiloft, familiefeest, jubileum, herdenkingsbijeenkomst of een begrafenis. Of de rijsttafel wordt in buffetvorm als lunch of diner geserveerd aan gasten op een Indische locatie. Bij speciale gelegenheden in familiekring of met vrienden is er altijd wel tijd voor het vertellen van verhalen of het samen ophalen van herinneringen.

Het Indisch koken gebeurt samen, de bereiding vormt zodoende onderdeel van dit immaterieel erfgoed. Uitingen van het sociale aspect in de Indische gemeenschap zijn het samen bereiden van de maaltijden met familie, vrienden, kennissen, in publieksbijeenkomsten als Indische festivals en pasars malam.

De oudere generatie heeft door de jaren heen de kennis van de Indische kooktraditie inclusief de vaardigheden en het bereiden ervan aan de jongere generatie(s) doorgegeven. Soms ook het gebruik van vroegere kookattributen als de tjobek (vijzel) voor het fijnmaken van specerijen, het koken van rijst in de rijstpan, het rijgen van satés, of het laagje voor laagje bakken van spekkoek. Indisch koken was maar is nog steeds een sociale aangelegenheid, waarbij de kennis, tradities en vaardigheden met elkaar worden gedeeld en aan elkaar worden doorgegeven.

Beoefenaars en betrokkenen

Indisch koken en de Indische rijsttafeltraditie hebben hun oorsprong in het voormalig Nederlands-Indië. Zodoende maakt dit immaterieel erfgoed deel uit van de sociaal-culturele gemeenschap die haar wortels heeft in voormalige Nederlands-Indië, die na de dekolonisatie is blijven voortbestaan en die zich heeft weten te ontwikkelen. Tegenwoordig neemt aandacht onder nieuwe generaties en andere bevolkingsgroepen voor de oorspronkelijke Indische culinaire traditie toe.
Iedereen die Indisch kookt, een rijsttafel bereidt of deze nuttigt, kan als beoefenaar worden gezien.

Het immaterieel erfgoed is voorgedragen door Stichting Indisch Erfgoed. Samen met vele vrijwilligers willen zij meer begrip kweken voor de waarde van het cultureel Indisch erfgoed, en het behouden en verder ontwikkelen van het Indisch (culinair) erfgoed door jaarlijks culturele activiteiten te organiseren waarbij aandacht is voor het cultuurbehoud, voor actuele cultuurontwikkeling en de geschiedenis van het Indisch erfgoed.

Geschiedenis en ontwikkeling

Vanaf de vijftiende eeuw ontstond in Oost- en Nederlands-Indië een nieuwe etnische bevolkingsgroep: de Indo-Europeanen. Die kwam voort uit gemengde relaties tussen Europeanen en inheemse bevolkingsgroepen. De Indo-Europeanen zijn de voorlopers van de huidige Indische Nederlanders. Inheemse bediendes en Indo-Europese vrouwen bereidden maaltijden die ze geschikt achtten voor Nederlanders maar met inheemse invloeden. Zo ontstond eind negentiende eeuw een culinaire identiteit die in de kookboeken uit die periode ‘Indisch’ genoemd werd. De oudste kookboeken vermeldden afzonderlijke gerechten en noemden die combinatie ‘rijsttafel’.

Na de repatriëringen vanaf 1945 verloren de Indische Nederlanders de tropische habitat die hun keuken rijk maakte aan variatie, smaken, geuren en kleuren. In Nederland werden ze in de pensions waarin ze gehuisvest werden tijdelijk in hun kooktraditie belemmerd, omdat men hun eten vond stinken. Toch werd op de kamers stiekem op oliestelletjes gekookt.

In Nederland waren specerijen niet zo gevarieerd te krijgen, hooguit gedroogd. Verse groenten als cassave, bajem en kangkung al helemaal niet. Niet verkrijgbare ingrediënten werden op creatieve wijze vervangen. Zo werd andijvie gebruikt in plaats van bajem en kangkung, en mosterd in plaats van sambal. De traditionele kookattributen, de rijstpan, wadjan en tjobek,  werden vervangen door moderne zoals elektrische rijstkoker, wok en staafmixer.

Na de toewijzing van eigen woningen gingen velen weer meer Indisch koken. Nederlandse handelaren zagen kansen en kochten Indische ingrediënten in waardoor de gemeenschap weer haar eigen kruiden ging gebruiken. Er werden kookdemonstraties en kooklessen voor de Nederlandse Vereniging van Huisvrouwen georganiseerd. Geleidelijk leerden meer Nederlanders Indisch eten én koken. Sinds de jaren negentig van de vorige eeuw vormen televisieprogramma’s en foodbloggers een grote stimulans voor het bereiden van Indisch eten en het vergroten van de kennis over deze eetcultuur.

Borgingsacties

2023-2025

  • Een communicatieplan opstellen waarin op jongeren gerichte communicatieactiviteiten en educatieve aspecten opgenomen zijn.
  • Personen en instellingen uit eigen netwerk benaderen voor intensivering van de samenwerking die gericht is op de realisatie van de doelstellingen uit het communicatieplan.
  • Een netwerk opzetten met actieve beoefenaars en kennisoverdragers, zoals de Tong Tong Fair en Moesson in Nederland en the Indo project in de Verenigde Staten
  • De kennisleemtes die er zijn wegens beperkt geschiedenisonderwijs over Nederlands-Indië en de Indische cultuur invullen.
  • Een website, portal of digitale plaats creëren voor een online en publiekstoegankelijk archief.
  • De jeugd betrekken bij de traditie: ouderen leren jongeren koken.
  • Continuering van de traditie door samen te koken en de Indische rijsttafel specifiek bij bepaalde gelegenheden maken zoals familiefeesten of bruiloften, zodat ook dit sociale onderdeel geborgd wordt.
  • Lesplan samenstellen voor particuliere kookgroepen of horecaopleidingen.
  • Meer financiële middelen verwerven door subsidies aan te vragen en crowdfunding acties op te zetten.

Contact

Stichting Indisch Erfgoed
Apeldoorn
Website