Immaterieel erfgoed onder het vergrootglas

Decemberbericht Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland

December is een maand waarin veel vormen van immaterieel erfgoed tot leven komen. Toch vind je er in de media maar een beperkt aantal terug. Maar die krijgen dan ook volop aandacht. Lang niet altijd positief. Ze liggen sterk onder het vergrootglas: het Sinterklaasfeest, de Vreugdevuren in Scheveningen, het Consumentenvuurwerk, om er maar eens drie te noemen. Er zit maatschappelijke druk op (tot aanpassing en soms zelfs beëindiging) en dat wordt omgekeerd weer vertaald in dat ‘onze tradities’ worden bedreigd. De ogenschijnlijk onverzoenbare tegenstelling tussen vóór of tegen kan naar de mening van het Kenniscentrum nooit het eindpunt zijn voor de erfgoedgemeenschappen. Die willen immers verder met hun immaterieel erfgoed. Maar, net als iedereen, hebben zij daarbij wel rekening te houden met de maatschappelijke vraagstelling bij immaterieel erfgoed. Vraagstelling en debat rondom veiligheid en milieu, maar ook rondom diversiteit en inclusiviteit. Hoe kun je jouw vorm van immaterieel erfgoed relevant en levensvatbaar houden voor de toekomst? Dat is de uitdaging waar wij de komende jaren voor staan.

consumentenvuurwerk

Ook Aalst Carnaval (België) lag afgelopen maanden onder het vergrootglas. Dit carnaval was in 2010, op voordracht van België, opgenomen in de (internationale) Representatieve Lijst van Immaterieel Erfgoed van de Mensheid. Sindsdien botste het al enkele malen met UNESCO. De ophef over een praalwagen in de stoet van 2019, met karikaturale weergaven van joden, leidde tot een unieke situatie. UNESCO noemde de praalwagen “racistisch en antisemitisch en onverenigbaar met de fundamentele beginselen van het 2003 Verdrag” en wilde Aalst Carnaval uit de Representatieve Lijst schrappen (waar overigens nog geen procedure voor bestond). In Aalst zag men die beslissing al aankomen en men trok zich een week vóór de UNESCO-vergadering in Bogota van de lijst terug. Men wil in Aalst geen censuur op het Carnaval.

Erfgoedgemeenschappen hebben binnen het Verdrag inzake Bescherming van Immaterieel Cultureel Erfgoed het recht op vrije uitoefening van hun erfgoed. Anderzijds zijn ook voor dit Verdrag waardigheid, gelijkheid en wederzijds respect tussen volkeren grondbeginselen van UNESCO en worden alle vormen van discriminatie, inclusief racisme, antisemitisme, islamofobie en vreemdelingenhaat veroordeeld. En hoewel de betreffende carnavalsgroep uit Aalst ongetwijfeld geen racistische of antisemitische bedoelingen had en het bedrijven van spot een vanzelfsprekend onderdeel is van de carnavalscultuur, horen deze grondbeginselen bij hedendaags immaterieel erfgoed.

Kennisagenda Immaterieel Erfgoed Ontwerphaven 2.jpg

Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland zal komend jaar, bij de oplevering van de Kennisagenda 2017-2020 nadrukkelijk aandacht besteden aan de momenten waarop immaterieel erfgoed onder het vergrootglas komt te liggen vanwege maatschappelijke vraagstelling en debat rondom thema’s als inclusiviteit, milieu, veiligheid, gezondheid, gender en dierenrechten. We ontwikkelen een werkvorm die kan bijdragen aan een reflectie op de eigen kernwaarden in relatie tot de grote vragen en uitdagingen waarvoor iedereen staat; ook de erfgoedgemeenschappen. We geven deze borgingsmethodiek als werktitel: ‘Erfgoed in beweging’. Immaterieel erfgoed was altijd al dynamisch en in ontwikkeling. Dat is niet nieuw. Maar we moeten ons er wel bewust van zijn dat het ook nu zal (moeten) veranderen en met zijn tijd meegaan. Ons beleidsplan voor de jaren 2021-2024 heet dan ook: 'Borging 2.0'.

Alle rechten voorbehouden