De Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland bevat immaterieel erfgoed waarvan de erfgoedgemeenschap, groep of individu een borgingsplan heeft geschreven om het erfgoed toekomst te geven. Dat plan is getoetst door een onafhankelijke Toetsingscommissie. De erfgoedzorg wordt elke drie jaar geëvalueerd.

Beschrijving

De Afro-Surinaamse Aflegrituelen worden verricht door de afleggers/dienaren van de circa twintig Afro-Surinaamse aflegverenigingen in Nederland. De rituelen bestaan uit het verrichten van de laatste zorg en de bewassing van de overledene en het scheppen van een troostrijke atmosfeer met zang, dans en plengoffers. Er zijn openbare rituelen en rituelen die alleen met ingewijden, de afleggers of dienaren, worden gedeeld.  

Vanaf het moment dat een aflegvereniging een melding krijgt van een overlijden, wordt er huisbezoek verricht door minimaal drie dienaren. Als het overlijden niet thuis heeft plaatsgevonden, gaan de dienaren naar die locatie toe. Alvorens met de laatste zorg te beginnen, maken de dienaren kennis met de familie, zij stellen zichzelf voor en zingen en bidden met de familie. Er wordt zowel in het Nederlands als in het Sranan Tongo gezongen. In sommige gevallen wordt de overledene thuis bewassen, dat wordt ‘voorwerk’ genoemd. Er zijn vrouwelijke dienaren die vrouwen bewassen en mannelijke dienaren die mannen bewassen. De zusters dragen altijd een speciale witte hoofddoek, angisa en de heren zijn in het wit gekleed met een medaille op de kleding gespeld. 

In overleg met de uitvaartondernemer wordt vastgesteld op welke dag de formele bewassing plaatsvindt. De Afro-Surinaamse formele bewassing onderscheidt zich van de Nederlandse, omdat deze gepaard gaat met afscheidsrituelen en daarom langer duurt.  

De avond vóór de uitvaart is er een rouwbijeenkomst bij de nabestaanden thuis, eveneens met zang, gebed en rituelen, zoals het maken van een altaar voor de overledene en de aanwezige geesten. Tijdens de afscheidsdienst de volgende dag zijn de dienaren ook aanwezig en meestal lopen zij mee in de route naar het graf. Er wordt gedanst en gezongen onder begeleiding van een externe ‘loopband’. Na de uitvaart zijn er rouwbijeenkomsten op de achtste dag, de veertigste dag en één jaar na het overlijden.  

Beoefenaars en betrokkenen

In Nederland zijn ongeveer 350 afleggers of dienaren actief, verspreid over meer dan 20 aflegverenigingen. De besturen en afleggers doen hun werk vrijwillig. Er zijn grote en kleine verenigingen, variërend tussen de 5 en 24 dienaren per vereniging. Er vindt veel afstemming plaats met het gekozen uitvaartcentrum.  

De dienaren geven hun kennis door middel van inwijdingsrituelen en een periode van meelopen en meekijken door. Na de inwijding geldt er een geheimhoudingsplicht voor het leven; de precieze aard van de rituelen wordt niet aan anderen prijsgegeven.  

Verder zijn natuurlijk ook de nabestaanden, met wie de afleggers intensief contact onderhouden voor, tijdens en na de uitvaart betrokken bij dit erfgoed. De dienaren van de Afro-Surinaamse aflegverenigingen begeleiden nabestaanden uit allerlei bevolkingsgroepen. De etniciteit of culturele achtergrond van de overledene speelt geen rol. Indien de dienaren wordt gevraagd zich aan te passen aan gebruiken of rituelen vanuit de religieuze of culturele achtergrond van de overledene worden de Afro Surinaamse aflegrituelen ‘vermengd’ met andere rouw- en troostrituelen   

 

Geschiedenis en ontwikkeling

In de jaren ’70 en ’80 van de twintigste eeuw namen Afro-Surinamers die zich in Nederland vestigden de kennis en gebruiken rond de aflegrituelen mee naar Nederland. In 1981 werd de eerste Afro-Surinaamse aflegvereniging in Nederland opgericht met de naam ‘Sakafasi’, hetgeen ‘nederigheid’ betekent in het Sranang Tongo 

Diverse Surinaamse aflegverenigingen hebben zich de afgelopen decennia in Nederland ontwikkeld vanuit een eigen identiteit. Bijvoorbeeld vanuit een bepaalde familie afkomstig uit Suriname of van een bepaalde plantage en of etnische groep. Anderen hebben zich ontwikkeld vanuit een kerk denominatie en/of leer, zoals de Afro-Surinaamse winti spiritualiteit, een Afrikaanse natuurreligie die door de tot slaaf gemaakten mee naar Suriname werd genomen. Zo'n 80-85% van de Afro-Surinaamse aflegverenigingen in Nederland werkt vandaag de dag vanuit christelijke overtuigingen.  

De aflegrituelen worden ook in Suriname nog beoefend, waarbij er enkele verschillen tussen Nederlandse en Surinaamse invulling van de traditie op te merken zijn. Zo wordt er in Suriname door het tropische klimaat anders omgegaan met de overledene en ook de technologische ontwikkelingen bij het afleggen zijn verschillend. Daarnaast hebben in Suriname de rouwbijeenkomsten een andere karakter omdat uitvaarten vaak in de open lucht plaatsvinden en omdat er tijd is voor langere bijeenkomsten. In Suriname kan een rouwbijeenkomst wel een week in beslag nemen 

In 2021 wordt de Afro-Surinaamse rituele bewassing in Nederland 40 jaar actief dagelijks gepraktiseerd 

Borgingsacties

2021-2024

  • Met meer openheid communiceren over de rituelen, waarbij ook sociale media ingezet zullen worden. Bepaalde aspecten van de rituelen op Facebook, nieuwsbrieven en op de website toegankelijk maken voor iedereen.  
  • Deelnemen aan TV-uitzendingen, om de traditie bekender te maken bij andere etnische groepen en burgers. 
  • Ter vergroting van de bewustwording educatieve workshops organiseren, zo gaat men aan een plan werken om met scholen een aantal themalessen te organiseren over de dood, om het taboe op de dood te doorbreken. Hierbij samenwerking zoeken met andere landen, zodat leerlingen verschillende perspectieven vanuit verschillende culturen meekrijgen over de dood en de uitvaartzorg. 
  • Informatie en workshops geven aan grote uitvaartorganisaties in Nederland om uit te leggen wat het erfgoed behelst. Dit ook doen bij andere etnische uitvaartinstellingen 
  • Een commissie kwaliteit en ethiek opnemen in het beleidsplan. Deze commissie is namens de Federatie verantwoordelijk voor het aanbieden van diverse workshops aangaande erfgoed, hygiëne en ethiek aan de aflegverenigingen 
  • Via de Federatie trainingen aanbieden aan de aflegverenigingen waarbij diverse externe experts inhuren op de verschillende domeinen van het de laatste zorg en de uitvaart in haar geheel. 
  • Een gedegen documentatie (digitaal) systeem opzetten. De goede archivering men zowel bij de Federatie als ook bij de aangesloten verenigingen implementeren. 
  • Meer dan voorheen met andere etnisch culturele groepen op het domein van dit immaterieel erfgoed samenwerking aangaan. 
  • Een goed sponsorbeleid opzetten om gelden te genereren waarmee de kosten van de Federatie en de aangesloten verenigingen gedekt kunnen worden. 
  • Gezien de vergrijzing werken aan de instroom van nieuwe doelgroepen door een commissie verjonging in te stellen met als doel de instroom van nieuwe dienaren te bevorderen, zowel op bestuurlijk als dienaren niveau.  
  • Om nieuwe leden van de verenigingen te werven open dagen organiseren in samenwerking met andere sociaal-maatschappelijke en culturele stichtingen/verenigingen/organisaties 

Contact

Federatie Surinaamse aflegverenigingen Nederland
Kraaienhofstraat
2515 RD
Den Haag
Zuid Holland
Website