De Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland bevat immaterieel erfgoed waarvan de erfgoedgemeenschap, groep of individu een borgingsplan heeft geschreven om het erfgoed toekomst te geven. Dat plan is getoetst door een onafhankelijke Toetsingscommissie. De erfgoedzorg wordt elke drie jaar geëvalueerd.

Beschrijving

Vendelen, beter bekend onder de term vaandelzwaaien of vendelzwaaien, is een uiting waarbij behendigheid en lenigheid centraal staan. Vendelzwaaien is het uitoefenen van een aantal slagen met een stok met contragewicht, voorzien van een stoffen (lappen)doek. Vendelen is een artistieke bezigheid, wanneer het door bekwame, kundige handen uitgeoefend wordt. Er ontstaat dan een spel van meer dan plezier alleen, maar ook van toegewijde eerbied.

De vendelhulde zelf wordt een gebed en strijd genoemd, terwijl de vendeliers er steeds aan worden herinnerd, dat ze met gewijde vendels vendelen. Als we de vendeliers volgen in hun slagen kunnen we het volgende herkennen:

  • Het rondzwaaien boven het hoofd betekent: houd je kloek en sterk in de strijd die komen gaat.
  • Als de vlag wordt rond gegooid om de hals betekent dit: weer je geducht al zal dit ook je hoofd moeten kosten.
  • Wanneer de vlag om de lendenen wordt gedraaid : geef aan dit werk je kracht, je lichaam en desnoods je leven.
  • Als de vlag draait om de knieën betekent dit: houd je leden lenig en je kunt ook knielen.
  • De vlag draait om de enkels: laat de vlag steeds draaien, maar zorg ervoor dat deze schoon en rein blijft, het symbool hiervan is dat de vendelier mag nimmer met het vendel de grond zal raken. Zo heeft elke slag die wordt gemaakt met het vendel zijn eigen betekenis.

In Gelderland kennen we groepsvendelen, acrobatisch/solo vendelen en groeps-acrobatisch vendelzwaaien. In deze klassen worden op de diverse schuttersconcoursen wedstrijden georganiseerd op veelal mechanische muziek. Een bekwame jury beoordeeld de slagen en geeft hier een rapport over uit, waarmee men prijzen kan behalen.

Beoefenaars en betrokkenen

 

De 62 Schutterijen en Gilden in Gelderland hebben bijna allemaal enkele of meerdere vendeliers binnen hun gelederen, wat een totaal geeft van 700 beoefenaars. Een vendelier draagt hetzelfde uniform als de overige schutters/gildeleden van zijn schutterij of gilde. Iedere schutterij of gilde heeft een eigen uniform in Gelderland wat vaak dateert en correspondeert met de ontstaansgeschiedenis van de schutterij of het gilde waartoe men behoort. 

De schuttersgilden in Gelderland zijn verenigd in de Federatie van Gelderse Schuttersgilden en Schutterijen ‘Sint Hubertus’. Ook de bevolking van een dorp of stad met een schutterij of gilde is betrokken bij het vendelen. De vendeliers draaien immers enkele malen per jaar hun vendel als eerbetoon voor gebeurtenissen in hun woonplaats.

Geschiedenis en ontwikkeling

Over de plaats en tijd van het ontstaan van het vendelen is nauwelijks iets bekend. Alleen kan gesteld worden dat het vaandel in de twaalfde en de dertiende eeuw – in de tijd van de Kruistochten – in Europa terecht is gekomen. Vendelzwaaiers gingen samen met de trommelaars militaire manschappen vergezellen om ze op te zwepen en om de vijand te imponeren. Later werd het een schouwspel.

Aanvankelijk hadden vaandels korte stokken. In de achttiende eeuw verscheen de loden bol als contragewicht aan een langere stok. Het zwaaien werd daardoor gemakkelijker en de figuren konden gelijkmatiger uitgevoerd worden. Naast het klassiek vendelen ontstond acrobatisch vendelen. Daarbij presenteert de vendelier allerlei kunsten met de vlag, vaak in een groep van twee of drie, steeds zo dat de vlag niet de grond raakt. Sinds de twintigste eeuw worden er in Gelderland wedstrijden georganiseerd voor het groepsvendelzwaaien en voor het individueel acrobatisch vendelzwaaien. Momenteel worden er, verdeeld over de vier schutterskringen, zes keer per jaar wedstrijden gehouden op verschillende plaatsen in de provincie.

Borgingsacties

2021-2023

  • Het vendelzwaaien evalueren en kijken naar nieuwe mogelijkheden om het vendelzwaaien aantrekkelijker te maken om uit te voeren en naar te kijken:
    1. Onderzoek naar de heden ten daagse uitoefening waarbij de tradities gehandhaafd blijven, bijvoorbeeld naar nieuwe slagen.
    2. Onderzoek naar nieuwe vormen van uitbeelding.
    3. Onderzoek naar nieuwe (moderne) begeleidende muziek.
  • Scholenprojecten uitvoeren met diverse basisscholen in de regio Zevenaar. 
  • De contacten met schutterijen en vendeliers in Brabant en Limburg warmhouden.
  • De samenwerking met vendelzwaaiers in Zweden, (zuid-) Duitsland en Oostenrijk verder uitbouwen.
  • Veel (persoonlijke) aandacht blijven besteden aan (de inzet van) de vrijwilligers.
  • Proberen via diverse acties nieuwe inwoners te betrekken bij het schutterswezen en vendelzwaaien. 
  • In de zomer een bijeenkomst organiseren over hoe verder na Corona met de nadruk op wat er wél mogelijk is, in plaats van op wat er niet mogelijk is. 

2017-2020

  • Werken aan een scholenprogramma over schutterijen en gilden in het algemeen. Ook vendelzwaaien krijgt hierin veel aandacht. Samen met het Gelders Schuttersmuseum en diverse basisscholen werken aan een scholenproject dat provinciaal kan worden uitgedragen. 
  • Vendelzwaaien zo breed mogelijk en bij diverse gebeurtenissen blijven uitdragen en streven naar aandacht van radio en televisie. 
  • Enkele malen per jaar de verenigingen uitnodigen om actief deel te nemen aan ontmoetingen om broederschappen en uitwisseling van technieken te bespreken en beoefenen.
  • De verenigingen aansporen om de jeugd op jonge leeftijd te betrekken bij hun vereniging d.m.v. workshops en en door oefenochtenden te verzorgen op scholen en bij andere gelegenheden in hun gemeente.

2014-2016

  • De verenigingen aansporen tot het werven van nieuwe leden. De verenigingen bijstaan waar nodig met raad en daad.
  • Bewustwording promoten bij de verenigingen in Gelderland en de bewoners van de dorpen die schutterijen en gilden in hun dorp hebben.
  • Stimuleren dat verenigingen werken aan een jongerenprogramma door op basisscholen onderwijs te geven over de tradities en gebruiken van het vendelzwaaien en de schutterij en/of gilde van het dorp. 
  • Het vendelzwaaien goed vindbaar maken op internet, ook met veel filmpjes. Dat werkt stimulerend naar de jeugd toe. 

Contact

Federatie van Gelderse Schutterijen en Gilden 'St. Hubertus'
vd Veldeweg 21
6562WD
Groesbeek
Gelderland
Nederland
Website