De Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland bevat immaterieel erfgoed waarvan de erfgoedgemeenschap, groep of individu een borgingsplan heeft geschreven om het erfgoed toekomst te geven. Dat plan is getoetst door een onafhankelijke Toetsingscommissie. De erfgoedzorg wordt elke drie jaar geëvalueerd.

Beschrijving

In de eerste twee weken van de noordelijke bouwvakvakantie wordt door de Sintrale Kommisie Skûtsjesilen het SKS kampioenschap georganiseerd: een serie van 11 zeilwedstrijden met skûtsjes. Skûtsjes zijn historische vrachtschepen die tussen 1900 en 1931 op een van de werven in Fryslân gebouwd zijn. De wedstrijden worden in een vaste historische volgorde gezeild bij diverse steden en dorpen in de provincie Fryslân. Ieder dorp en elke stad heeft een eigen invulling van de wedstrijddag. De deelnemende skûtsjes varen met hun volgvloot van dorp naar dorp waarbij elke volgvloot beschikt over een schip dat dienst doet als ‘moeder schip’, dit schip vervult een centrale rol bij elk deelnemend skûtsje. De schippers van de skûtsjes komen uit oude schippers geslachten en zijn vaak nog steeds betrokken bij de (binnen)vaart. Het publiek, in totaal zo’n 400.000 man, kan de wedstrijden zowel vanaf de wal als vanaf een eigen boot op het water volgen.

De SKS wedstrijden worden verzeild onder het eigen SKS wedstrijd reglement en de jurering vindt plaats zoals die is vastgelegd in het SKS Handboek. Daarnaast moeten de wedstrijdskûtsjes voldoen aan de eisen zoals die zijn vastgelegd in het originaliteitsreglement.

Op de vrijdagavond voor de eerste wedstrijd wordt in Grou de loting voor de walstart van de skûtsjes bij de Feanhoop en Earnewâld gehouden. Voor deze gelegenheid wordt de schipperspet van Fokke Wijkstra uit het Fries Scheepvaartmuseum gehaald. Uit de pet worden de loten getrokken. De slotwedstrijd is veertien dagen later op het Sneekermeer waarna de kampioen bekend gemaakt wordt. De afsluitende prijsuitreiking vindt vervolgens plaats op het Starteiland in de feesttent waarna er een afsluitend feest is.

De afzonderlijke wedstrijden worden door autonome lokale wedstrijdcommissies georganiseerd. Naast het algemene SKS wedstrijd reglement hanteren zij ook lokale wedstrijd bepalingen. Deze zijn nodig om op het specifieke wedstrijdwater de wedstrijd te organiseren.

Beoefenaars en betrokkenen

De Sintrale Kommisie Skûtsjesilen heeft als overkoepelende organisatie de taak om de wedstrijden in goede orde te laten verlopen. Om dit te realiseren zijn er naast de deelnemende skûtsjes en wedstrijdcommissies nog diverse andere geledingen van de SKS actief. De wedstrijdjury zorgt voor een reglementair verloop van de wedstrijden, de Zeilraad zorgt bij hoger beroep door een schipper voor een onafhankelijke toetsing van de jury uitspraak. De Commissie Amels ziet met behulp van het SKS handboek er op toe dat de skûtsjes voldoen aan de originaliteitseisen. Verder adviseert de Minwaarrii (vuilweer-commissie) de lokale wedstrijdcommissies over het al dan niet doorgaan van wedstrijden bij slecht weer. Daarnaast is er ook een eigenarencommissie die zorgt voor de exploitatie en financiële ondersteuning van schipper en bemanning.

Geschiedenis en ontwikkeling

Omdat er in de zomer weinig vracht was ontstond er halverwege de 19e eeuw de behoefte om gedurende deze periode recreatief met de vrachtschepen te zeilen. Omdat skûtsje schippers elkaar generaties lang opvolgden en de familiebanden over het algemeen nauw waren werden tijdens deze zeilereien de familie banden aangehaald. Hieruit ontstonden vervolgens wedstrijden waarvan kasteleins al snel de organisatie overnamen. Zij organiseerden bijvoorbeeld een wedstrijd tijdens een jaarmarkt. Zij hadden hier echter ook een commerciële bijbedoeling mee, het cafe/hotel werd het epicentrum van de wedstrijddag. Niet alleen routebespreking en de prijsuitreiking vonden in het etablissement plaats maar ook de gezellige nazit.

In de loop van de jaren kwam de nadruk steeds meer op het wedstrijdelement te liggen. Schippers en bemanning vroegen plaatselijke zeilverenigingen om de wedstrijden te organiseren en de wedstrijden kregen een min of meer vaste volgorde.

Na de Tweede Wereldoorlog, toen het bedrijfsmatig gebruik van de skûtsjes verder afnam, stonden enkele mensen met een vooruitziende blik aan de wieg van het ontstaan van de SKS. Deze overkoepelende organisatie zorgde voor structuur in de organisatie en het reglement. De laatste 20 jaar is de media aandacht in een stroomversnelling geraakt, naast de aandacht door de regionale media kwam er steeds meer aandacht van nationale en internationale media TV en film en kranten. Het karakter en de sfeer in de vloot veranderde door deze toenemende aandacht, bemanningen kwamen steeds meer onder druk te staan.

Borgingsacties

2020-2023

  • Eens per jaar een zeilkamp organiseren voor kinderen om ze te leren zeilen met platbodems (gws schouwen). Op deze manier de basis leggen van het zeilen met platbodems.
  • Aspirant bemanningsleden op jonge leeftijd aan boord laten komen van een skûtsje waar ze beginnen als "ranja jongen of meisje". Daarna verder laten groeien naar bijvoorbeeld de positie van zwaarden man/ vrouw.
  • In verband met de eisen vanuit de Veiligheidsregio regelmatig overleg voeren. Bij dit overleg de problemen van de SKS bekendmaken en zoeken naar een bevredigende oplossing voor beide partijen.
  • Jaarlijks overleggen met de lokale overheden om de logistieke knoop van de organisatievloot te ontwarren. Samen met alle betrokken in het voorjaar een planning maken.
  • Indien nodig overleggen tussen het Ministerie van Leefomgeving en Transport en het SKS bestuur.
  • Tijdens de wedstrijden de skûtsjes volgen door een grote vloot met belangstellenden. Al deze schepen moeten ’s avonds een ligplaats krijgen op locatie. Om dit probleem het hoofd te bieden is er binnen het SKS bestuur een vertegenwoordiger van schipper en bemanning aangesteld om in overleg te treden met de lokale partijen zoals havenmeester / lokale- en provinciale overheid om deze problematiek op te lossen.

Contact

Sintrale Kommisje Skûtsjesilen
Drachten
Website