Het Grafisch Atelier Alkmaar is een werkplaats voor kunstenaars die de grafische technieken willen beoefenen. Wij bieden in onze mooie ruimte kunstenaars en grafisch ontwerpers de gelegenheid om gebruik te maken van de drukpersen die nodig zijn voor de diverse traditionele druktechnieken. De beheerders begeleiden kunstenaars om de kneepjes van het vak te leren. Wij gebruiken uitsluitend echte drukpersen en hopen dat ook jonge kunstenaars enthousiast worden gemaakt voor de lithografie, ets, hoogdruk of zeefdruk techniek.
Naast de werkruimte is er een tentoonstellingsruimte waar we grafiek laten zien in al haar verschijningsvormen.
GRAFISCHE TECHNIEKEN:
Grafiek is veelzijdig en biedt enorme mogelijkheden. Technieken als lithografie, etsen, linosnede en zeefdruk zijn goed
te leren en kunnen fantastische resultaten opleveren. En ze hebben één groot voordeel: je kunt je werk in oplage maken.
Lithografie of steendruk
Op een vlakke, schone steen wordt getekend met vet litho-potlood of krijt.
Na een behandeling met Arabische gom wordt het beeld vastgelegd; waar niet is getekend, blijft de steen schoon en de
tekening wordt vastgelegd en kan worden afgedrukt op de pers. Tijdens het drukken hou je steen steen vochtig met
water. Alles wat vet is stoot het water af en andersom neemt de vochtige steen geen inkt aan. Er is geen hoogte verschil,
vandaar vlakdruk. Na het drukproces wordt de steen weer afgeslepen en kan ze opnieuw worden gebruikt.
Diepdruk
Het diepe gedeelte van de plaat wordt afgedrukt. Op een zink-of koperplaat wordt een afdeklaag aangebracht. In deze
laag wordt getekend met een etsnaald zodat de plaat open komt te liggen. Vervolgens gaat de plaat in het etsbad en
wordt de plaat ingebeten waar de lak weg is. Er ontstaat een hoogte verschil.
Na het verwijderen van de afdeklaag kan de plaat worden ingeinkt.
Inkt wordt aangebracht op de plaat en in de dieper gelegen groeven en structuren gewreven. Vervolgens kan de plaat
onder hoge druk worden afgedrukt op ingevocht papier op de etspers.
Variaties binnen de diepdruk zijn mogelijk: droge naald, gravure, aquatint. Ook werken op plastic plaatjes is mogelijk.
Dat is de'droge naald'techniek, ofwel er wordt direct in de plaat getekent.
Hoogdruk
Hier wordt het hoogliggende gedeelte van een houten plaat of linoleum afgedrukt.
Na het gutsen, wordt met een roller ingeinkt en kan de plaat worden afgedrukt op papier. Behalve op een pers, kan dit
ook handmatig met een lepel of barein.
Drukken met lood, houten letters of van de fotpolymeerplaat is ook hoogdruk. Dat gebeurt op een boekdrukpers.
Zeefdruk
De basis is een raam waar een fijnmazige stof op is gespannen. Het zeefdrukraam wordt op sommige delen afgedekt;
fotografisch d.m.v. lichtgevoelige emulsie en belichting, door direct te schilderen of met sjablonen, er zijn meerdere
mogelijkheden om een beeld te maken. Alles wat open blijft, ofwel niet is afgedekt in de zeef, daar kan met een rakel de
inkt doorheen worden gewreven/gedrukt.
Veel kunstenaars kiezen vandaag voor snelle digitale technieken. Bijna alles is mogelijk maar voor mij persoonlijk heeft
een zelf gedrukte prent nog steeds een meerwaarde boven een digitale prent, door het handschrift van de kunstenaar, de
keuze voor een techniek en de talloze mogelijkheden binnen de diverse technieken. In de regel kost het enige tijd voor
een kunstenaar een techniek beheerst om een prent in oplage te kunnen drukken.
Kenmerkend voor grafiek is dat het reproduceerbaar is. Kunstenaars zullen er niet snel voor kiezen om grote oplages
voor zichzelf te drukken, want het maakproces zelf is het meest interessant. Soms vraagt een opdrachtgever om een
grotere oplage. Maar een te grote oplage gaat weer op drukwerk lijken en verliest daarmee exclusiviteit.
Een zogeheten monoprint wordt vaak ook gedrukt met een pers. Het is dan wel gedrukt, maar daarmee nog geen
grafische techniek, het is niet reproduceerbaar. Andersom, als er wel gebruik wordt gemaakt van grafische techniek en
je kúnt een oplage drukken, wil dat nog niet zeggen dat dat ook persé gebeurt. Je kan er ook voor kiezen om tussentijds
te variëren en unica te maken. Het wordt dan niet als oplage genummerd. Dan benut je de techniek om tot het gewenste
resultaat te komen, zonder dat er een oplaag ontstaat.
Dat er een echt plan nodig is om tot een prent te komen is een idee waar kunstenaars soms tegen aan lopen en wat ze
weerhoudt om voor grafiek te kiezen. Een prent kan ook heel spontaan en direct ontstaan, er is altijd genoeg ruimte om
te experimenteren en te corrigeren. De ene techniek zal beter bij je passen dan de andere; dat is iets waar je alleen door
uitproberen achter komt.
Vroeger had grafiek vaak een ander doel. Boeken werden ermee geïllustreerd. Het 'gewone volk' kon zich geen duur
schilderij veroorloven, maar wel een veel goedkopere prent. Later werden er ook affiches, pamfletten en etiketten
gedrukt. Nu worden deze technieken vooral door kunstenaars toegepast die er ieder op hun eigen manier mee omgaan.
Voor de industrie zijn deze technieken te traag en te omslachtig. Machines leveren met het grootste gemak alles wat je
nodig hebt.
Voor grafische technieken maak je gebruik van drukpersen, speciale papiersoorten, drukinkten en specifieke
gereedschappen. Voor elke techniek zijn andere basismaterialen nodig. We letten nu ook veel meer op het milieu en
gezondheid. Waar vroeger de platen in salpeterzuur werden geëtst, zijn nu andere, minder schadelijke materialen
beschikbaar. Ook oplosmiddelen als terpentine en andere vluchtige stoffen worden zo min mogelijk gebruikt. Dat alles
zorgt ervoor dat het maken van grafiek een stuk prettiger en minder milieubelastend is geworden.
Er zijn ook regels; grafiek wordt voorzien van een oplagenummer waarbij het nummer van de prent, gecombineerd met
het totale aantal, meestal onder de prent geschreven wordt; bijvoorbeeld 1/20, 2/20 t/m 20/20. Dan weet je altijd hoeveel
prenten er voor de verkoop zijn gemaakt. Soms staan er nog wat andere tekens voor als H.C. (Hors Commerce) ofwel
buiten de verkoop, of E.A. (Epreuve d'Artiste). Deze laatste kunnen iets afwijken van de oplage omdat het proefdrukken
zijn. Behalve deze kenmerken staat ook de naam van de kunstenaar, het jaartal en soms ook de titel onder de prent.
Het Grafisch Atelier Alkmaar hoopt de belangstelling voor grafiek aan te wakkeren en staat ervoor dat grafiek de
aandacht blijft behouden die het verdient. Het is een volwaardige beeldende kunstvorm waar prachtige resultaten mee
zijn te bereiken.
Marja Vleugel
