Terugblik UNESCO Vergadering in Rabat

Ieder jaar vergaderen afgevaardigden van de State Parties die zijn aangesloten bij het Unesco Verdrag inzake de Bescherming van het Immaterieel Cultureel Erfgoed (2003). De locatie wisselt per jaar en van 26 november tot 3 december 2022 vond de 17de Sessie van het Intergouvernementeel Comité inzake de Bescherming van het Immaterieel Cultureel Erfgoed, zoals deze vergadering officieel heet, plaats in Rabat, Marokko. Naast de vertegenwoordigers van 129 landen waren er ook vertegenwoordigers van 111 Ngo's, culturele instellingen en andere stakeholders. Namens het Kenniscentrum waren Susanne Bergwerff-Verburg, Mark Schep en Marco van Baalen aanwezig.

De opvallendste punten op de agenda gaan over de bijschrijvingen van de internationale dossiers op de Representatieve Lijst van Unesco, de Urgent Safeguarding list en het Register of Good Practices. Wellicht heb je het maken van en de cultuur rond de baguette wel voorbij zien komen.

Deze vergadering en de bijbehorende side events zijn het jaarlijkse moment voor het Kenniscentrum om internationale contacten aan te halen en mee te krijgen welke onderwerpen er internationaal spelen op het gebied van immaterieel erfgoed. Na twee voorgaande vergaderingen die ten gevolge van de coronapandemie eerst online en vervolgens in Parijs in het hoofdkantoor van Unesco waren georganiseerd, was het heel inspirerend om de collega's eindelijk (weer) in het echt te ontmoeten.

Bijschrijving van de artisanal know-how and culture of baguette bread

Bijschrijving van de artisanal know-how and culture of baguette bread

Duurzaamheid centraal thema

De dag voor de Unesco vergadering begon, organiseerde het ICH NGO Forum het symposiumLiving heritage, climate change and the environment’. Tijdens dit symposium werden verschillende casussen gepresenteerd waarbij immaterieel erfgoed een positief aandeel leverde aan een meer duurzame omgang met de natuur, die onder druk staat door klimaatverandering. Daarnaast was er veel oog voor de sociale rol van immaterieel erfgoed wanneer communities noodgedwongen migreren als gevolg van klimaatverandering.

Vanuit Nederland presenteerde Susanne namens het Kenniscentrum het Vlaams-Nederlandse onderzoeksproject Water & Land. Dit project, opgezet en uitgevoerd door Centrum Agrarische Geschiedenis en het Kenniscentrum, focust op waterbeheer, biodiversiteit en bodemvruchtbaarheid. Hierbij wordt onderzocht hoe immaterieel erfgoed een hefboom kan zijn voor ecologische duurzaamheid.

Uit het symposium bleek weer hoe urgent en belangrijk dit onderwerp is. Er wordt daarom via het ICH NGO Forum naar manieren gezocht om de rol van immaterieel erfgoed in klimaatverandering zichtbaarder te maken voor een groter publiek.

Dat duurzaamheid een centraal thema is in het immaterieel erfgoedveld, bleek ook uit de internationale dossiers voor de verschillende Unesco-lijsten. De Evaluation Body, het orgaan dat adviseert op de ingediende dossiers, noemde 2022 de ‘Green Cycle’, verwijzend naar het hoge aantal dossiers waarin duurzaamheid werd geadresseerd en waarin borgingsacties rond duurzaamheid geformuleerd waren.

Susanne Bergwerff-Verburg presenteert het onderzoek Water&Land

Susanne Bergwerff-Verburg presenteert het onderzoek Water&Land

Focus op het product

Een ander punt dat de Evaluation Body aanhaalde vanuit de ingediende dossiers was een grote focus op producten of de materiële kant van het immaterieel erfgoed. Hoewel er in veel gevallen een relatie is met materieel erfgoed of in het geval van ambachten een product, moet de focus in deze dossiers liggen op de sociale en culturele waarde van het immaterieel erfgoed. Een te grote focus op het materiele of hoe een product eruit hoort te zien, heeft bevriezing of beperking van creativiteit als risico. Daarnaast ziet Unesco een gevaar in een te grote focus op de commerciële belangen bij een vorm van immaterieel erfgoed. Ook hier ligt standaardisering van bijvoorbeeld een product op de loer, wat ingaat tegen het dynamische karakter van immaterieel erfgoed.

Tegelijkertijd bleek uit de internationale dossiers en side events dat er in de praktijk veel vragen zijn rond overcommercialisering en intellectual property. Wanneer wordt de grens tussen verkoop voor levensonderhoud en overcommercialisering overschreden? En hoe zouden ambachtsmensen op een dynamische manier kunnen werken met labels of certificatie? Het zijn vragen die ook in Nederland spelen en waarbij we dus de internationale ontwikkelingen nauw in de gaten houden.

Discussies over dossiers

Tijdens de vergadering passeren alle ingediende dossiers de revue. Waar sommige dossiers slechts hamerstukken zijn, roepen anderen veel vragen en discussie op. Zo ook het dossier van Duitsland over Moderne Dans. De Evaluation Body was over dit dossier zo verdeeld dat het twee adviezen uitbracht: een advies om wél in te schrijven en een advies om af te keuren. Voor de helft van de commissieleden was het onduidelijk wie precies de erfgoedgemeenschap vormden en wat er precies werd doorgegeven aan een volgende generatie. Daarbij was moderne dans zo breed geformuleerd dat er werd betwijfeld of het wel immaterieel erfgoed was.

Na een betoog van Duitsland als indieners, waarin zij de belangrijkheid van moderne dans voor de beoefenaars betoogden, kwam een discussie op gang over de vraag wie de beoefenaars nu waren en hoe zij verenigd waren. Er werd de vraag gesteld of er niet een te strakke en omlijnde definitie van ‘gemeenschap’ werd aangehouden door de Evaluation Body. Een interessante vraag die belangrijk is in verband met de verdere ontwikkeling van het lijstensysteem van het Verdrag en ons begrip van ‘erfgoedgemeenschappen’. Een oplossing bleek om de titel van het dossier te veranderen in ‘Practice of Modern Dance’ en het dossier werd aangenomen.

Een tweede belangrijke discussie ging over racisme, en wel binnen een vorm van immaterieel erfgoed dat al langere tijd is ingeschreven in de Representatieve lijst: de processie van reuzen en draken in België en Frankrijk. Eén van de plekken waar deze processie gevierd wordt, is het Belgische Ath. Onderdeel van dit feest, is de figuur de Sauvage, de Wildeman. Zijn zwart geschminkte huid en wilde voorkomen zijn al langere tijd groot punt van kritiek. Tijdens de vergadering in Rabat werd besproken hoe er moest worden omgegaan met dit element op de Representatieve lijst. Na een (emotionele) discussie werd besloten hard op te treden tegen racistische figuren als de Sauvage en wordt in 2023 de verwijdering van deze vorm (of een gedeelte van het hele element) besproken.

Side event Inventariseren in Nederland

Op vrijdag 2 december werd er namens Nederland een goed bezocht side event georganiseerd over de mogelijkheden van interactie via een inventaris. Hoe werkt een inventaris als borgingsmiddel? Wat betekent interactie in relatie tot een inventaris? Er werden ervaringen gedeeld uit Nederland en uit Bonaire. Twee verschillende contexten, wat verschillende uitdagingen en lessen opleverde.

20230131 Flyer side event RABAT

Flyer van het side event

Voor de Nederlandse situatie liggen de grootste uitdagingen op het gebied van inclusiviteit en de beheersbaarheid van het aantal aanmeldingen in het Netwerk en de Inventaris. Hoe kunnen we als Kenniscentrum zo veel mogelijk erfgoedgemeenschappen bereiken, maar kunnen we tegelijkertijd aan iedereen dezelfde kwaliteit aan ondersteuning bieden? Qua interactie vanuit de Inventaris werden de training Bouwen aan een Borgingsplan en de IE-dagen genoemd als voorbeelden.

Liliane de Geus (leider Unesco Werkgroep Bonaire) vertelde dat het uitgangspunt op Bonaire is om vormen van immaterieel erfgoed te identificeren die de identiteit van de gemeenschap van Bonaire representeren. Om dit immaterieel erfgoed zichtbaar te maken, is er een website ontwikkeld. Er zijn echter ook uitdagingen. Zo zijn de toegankelijkheid van documentatie en de ruimte om digitaal informatie op te slaan aandachtspunten. Daarnaast zijn er fondsen nodig om interviews met beoefenaren te kunnen transcriberen en vertalen. Deze interviews zijn, samen met focus groepen, een belangrijk onderdeel van het documenteren en inventariseren van immaterieel erfgoed op Bonaire. Daarnaast bleek ook dat de website sterk heeft gewerkt aan de bewustwording over immaterieel erfgoed bij de gemeenschap op Bonaire.

Side event

Het side event, georganiseerd namens Nederland

Trends en onderzoek

Naast de inhoudelijke discussies over de dossiers werd er een blik naar voren geworpen op onderwerpen waar vanuit Unesco de focus op komt te liggen het komende jaar.

Een van de onderwerpen is de functie en gebruik van het Register van goed voorbeelden van borging. Hoewel borgen de kern is van het Verdrag, zijn er jaarlijks weinig aanmeldingen voor deze lijst. Daarbij speelt de vraag of de goede voorbeelden van borging bij erfgoedgemeenschappen terecht komen. Om deze uitdagingen aan te kunnen pakken, wordt er onderzoek gedaan naar het toegankelijker maken van het Register als internationale lijst en wordt er gekeken naar de mogelijkheden van een digitaal platform voor waar erfgoedgemeenschappen informatie kunnen vinden.

Daarnaast wordt er komend jaar extra aandacht besteed en onderzoek gedaan naar immaterieel erfgoed in de stedelijke context, immaterieel erfgoed en klimaatverandering en de economische dimensie van immaterieel erfgoed. Dit laatste sluit aan bij de eerdergenoemde uitdagingen rond (over)commercialisering. Vanuit de Kennisagenda 2021-2024 wordt ook onderzoek gedaan naar de economische waarde van immaterieel erfgoed. In het kader van immaterieel erfgoed en klimaatverandering werkt het Kenniscentrum samen met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed in de Nationale Adaptatie Strategie.

Mark Schep presenteert het Kenniscentrum bij ICH NGO Forum

Mark Schep presenteert het Kenniscentrum bij het ICH NGO Forum

Albert van der Zeijdenprijs van het ICH NGO FORUM en #HeritageAlive

Tot slot waren we als Kenniscentrum verheugd om de uitreiking van de eerste Albert van der Zeijdenprijs van het ICH NGO FORUM en #HeritageAlivemee te maken. Deze prijs is opgericht in nagedachtenis aan onze collega Albert, die meer dan dertig jaar werkte aan onderzoek naar immaterieel erfgoed en redactielid was van #HeritageAlive. De winnaar, Laura Lopez, schreef het beste artikel in #HeritageAlive en won daarmee de prijs.

 

Susanne Bergwerff-Verburg

All rights reserved