Harde klappen
In sommige domeinen is de klap harder dan in andere. Vooral ambachtsmensen worden hard getroffen, met in enkele gevallen een directe dreiging voor het voortbestaan van het immaterieel erfgoed. Er is vaak al met succes aanspraak gemaakt op bestaande regelingen, maar dat is niet altijd voldoende om de beroepspraktijk levend te houden. Dat komt vooral door het wegvallen van een afzetmarkt (toerisme), minder bezoekers en demonstaties, workshops en lessen.
Het domein ‘festiviteiten, rituelen en sociale praktijken’ ondervindt veel hinder. In dit domein bevinden zich veel evenementen die door de Coronamaatregelen afgelast zijn, waardoor er vaak inkomstenderving is, terwijl er wel voorbereidingskosten zijn gemaakt. Soms zijn evenementen tot nader orde zijn uitgesteld en konden de voorbereidingen derhalve ook worden uitgesteld. Dit brengt wel inkomstenserving met zich mee, maar veel erfgoedgemeenschappen uit dit domein hebben (nog) geen financiële ondersteuning nodig. Er is weinig directe dreiging voor het voortbestaan onder de respondenten, maar in bijvoorbeeld de kermissector is de situatie nijpend.
Kermis bij de Koeiemart in Woerden
De domeinen ‘podiumkunsten’ en ‘spreken, zingen en vertellen’ werden ook hard getroffen. Optredens zijn vooralsnog vrijwel niet mogelijk en er zijn veel zzp’ers werkzaam in dit immaterieel erfgoeddomein, die moeite hebben het hoofd boven water te houden. Dat geldt vooral ook voor de vele toeleveranciers die betrokken zijn bij beide domeinen.
Acute bedreiging voor voortbestaan
Uit de enquete blijkt dat enkele vormen van immaterieel erfgoed acuut bedreigd worden in het voortbestaan. Dat heeft vooral te maken met het wegvallen van inkomsten uit toerisme. Vooral ambachtsmensen kunnen het hoofd niet (lang) meer boven water houden, zoals de klompen makers, maar ook de herders van traditioneel gescheperde schaapskuddes die aanbestedingsopdrachten mislopen en op dit moment hun kuddes al laten afvloeien omdat zij de kosten van de kuddes niet meer kunnen dragen als daar geen inkomsten tegenover staan.
Ondersteuning
46,6 % van de ondervraagden zegt ondersteuning nodig te hebben. Het gaat om verschillende soorten ondersteuning en van verschillende partijen.
Financiën
Er is veel vraag om financiële ondersteuning. Vooral bij ambachtsmensen. Veel van hen hebben al ondersteuning ontvangen via de Tozo, NOW en TGOS regelingen, maar dat is vaak onvoldoende om het ambacht op professioneel niveau te blijven beoefenen. Enkele respondenten geven aan ander werk te (moeten) gaan zoeken. Daarmee komt er (in elk geval tijdelijk, misschien structureel) een einde aan het voltijds beoefenen van deze ambachten. Hiermee dreigen kennis en vaardigheden te verdwijnen.
Veel vormen van immaterieel erfgoed uit het domein ‘Festiviteiten, rituelen en sociale praktijken’ geven aan flinke inkomstenderving te hebben. Veel van hen hebben nog wel wat financiële reserves, die nu aangesproken worden. Veel van deze erfgoedgemeenschappen maken zich zorgen over het afhaken van sponsoren, nu en in de toekomst. Veel van deze erfgoedgemeenschappen denken niet in aanmerking te komen of weten niet waar ze terecht kunnen voor informatie over de regelingen.
Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland zal deze vraag oppakken en proberen (algemene) informatie te verstrekken over beschikbare regelingen en waar die aangevraagd kunnen worden. In de schrijnende en zeer bedreigde gevallen zal het Kenniscentrum met individuele gevallen meedenken en adviseren over mogelijkheden. Eén gemeenschap geeft bijvoorbeeld aan acuut bedreigd te worden, omdat ze niet over beschermende kleding kunnen beschikken om hun rituelen uit te voeren, terwijl daar nu juist zo’n behoefte aan is.
Meedenken
Verder is er vraag om meedenken hoe de toekomst van het immaterieel erfgoed eruit kan zien. Er zijn veel zorgen over de toekomst met een mogelijke 1,5 meter samenleving. Het Kenniscentrum gaat (online) bijeenkomsten organiseren om uitwisseling van kennis en ervaringen te bevorderen en samen met de erfgoedgemeenschappen en relevante partners creatieve oplossingen te bedenken om het immaterieel erfgoed ten tijde van Corona levend te houden en toekomst te geven na corona. Daarbij is er onder de gemeenschappen ook behoefte aan bezinning om te komen tot de ontwikkeling van duurzamere vormen van Immaterieel Erfgoed. Maar daarnaast gaat het ook over andere essentiële zaken als het betrokken houden van vrijwilligers waar nu geen werk voor is, het betrokken houden van sponsoren en andere financiers nu de financiële gevolgen van de crisis zich steeds duidelijker beginnen af te tekenen, het gebruiken van programma’s om online bijeenkomsten te organiseren en hoe om te gaan met nieuwe regels met betrekking tot de 1,5 meter samenleving.
Andere steun
Mogelijkheden van steun zien immaterieel erfgoedgemeenschappen bijvoorbeeld in een verlaging van het Btw-tarief voor ambachtsmensen (die immaterieel erfgoed zijn, bijvoorbeeld verbonden aan de Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland). Verder wordt er gesproken over het toestaan van kleine immaterieel erfgoedevenementen. Vooral de circuswereld geeft aan dat faillissement voor een groot deel van de circusartiesten en circussen in Nederland dreigt. Zij zien kansen in kleine optredens voor gezinnen in wijken, waar volgens hen juist nu veel behoefte aan is. Een versoepeling hierin zou hen heel erg helpen, het zou de sector zelfs van de ondergang kunnen redden is het gevoel. Weer anderen geven aan niet onder de SBI-code te vallen en daardoor geen aanspraak te kunnen maken op bestaande regelingen.
Kansen
Gelukkig zijn er door de Coronacrisis ook een aantal kansen gegroeid. Zo geven enkele respondenten aan gedwongen creatiever te worden in manieren om het immaterieel erfgoed te beoefenen. Ook in de immaterieel erfgoedsector neemt het gebruik van online bijeenkomsten en livestreams toe. Er worden meer handgeschreven kaarten en brieven verstuurd. En er is veel animo voor thuis bevallen. Door de Corona uitbraak konden en wilden vrouwen niet in het ziekenhuis bevallen. Er was veel interesse vanuit het buitenland in de Nederlandse thuisbevalcultuur.
Tot slot
Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed Nederland stelt vast dat huidige coronacrisis in de wereld van het immaterieel erfgoed grote gevolgen heeft en indien het te lang duurt zelfs dramatische gevolgen zal hebben, waardoor veel kennis en kunde, zelfs definitief, zal kunnen verdwijnen. Omdat veel van de genoemde activiteiten door individuen en gemeenschappen worden gedragen en niet door professionele erfgoedinstellingen, die een structurele financiële ondersteuning kennen, zijn ze extra kwetsbaar. Het Kenniscentrum zet op dit moment alle zeilen bij om daar waar het kan de gemeenschappen bij te staan.
Heb jij als immaterieel erfgoedbeoefenaar of -gemeenschap behoefte aan ondersteuning? Laat het ons weten via info@immaterieelerfgoed.nl.